De keuring van pootaardappelen

De omstandigheden in Nederland, zoals klimaat en grondsoort, zijn zeer geschikt voor het telen van pootaardappelen. Daarnaast is het vakmanschap van de Nederlandse telers en handelsorganisaties van hoog niveau. Elk jaar worden tussen de 35.000 en 40.000 ha pootgoed vermeerderd en gekeurd. De keuringen worden uitgevoerd door de NAK (Stichting Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen). De NAK is onafhankelijk en vervult in opdracht van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) de wettelijke keuringstaak. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van de sector: kwekers, telers, handelaren en gebruikers. De minister van LNV benoemt een onafhankelijke voorzitter. Ook de vaste commissie voor pootaardappelen, die de keuringsregels voorbereidt, bestaat uit vertegenwoordigers van het bedrijfsleven.

Eisen aan kwaliteit

Bij de handel in uitgangsmateriaal (teeltmateriaal) moet aan een aantal eisen worden voldaan. Een ras moet tot het handelsverkeer zijn toegelaten en het pootgoed moet aan een aantal kwaliteitseisen voldoen. Hieronder vallen vooral fytosanitaire aspecten. De handel in ongekeurd pootgoed is binnen de EU niet toegestaan.

Fytosanitaire aspecten

Plantenziekten en plagen (‘schadelijke organismen’) kunnen zich zowel langs de natuurlijke weg als via de handel in planten en plantaardige producten verspreiden. Om introductie en verspreiding van schadelijke organismen te voorkomen, zijn (internationale) regels opgesteld. Binnen de EU werken de lidstaten samen om verspreiding van schadelijke organismen tegen te gaan. De Fyto-richtlijn van de EU is hiervoor het belangrijkste instrument en bevat algemene bepalingen en specifieke fytosanitaire voorwaarden voor o.a. pootaardappelen.

Als bewijs dat wordt voldaan aan de gestelde fytosanitaire bepalingen, moet het pootgoed voorzien zijn van een gezondheidsdocument. Voor de afzet binnen de EU is dit document, het ‘Plantenpaspoort’, geïntegreerd met het NAK-certificaat.

Voorwaarden voor kwaliteit

Ziekten

De aardappel is vatbaar voor ziekten. Veel aardappelziekten gaan met het pootgoed over. Een besmette knol levert weer een zieke plant op. Gelukkig komen ze niet allemaal tegelijk en in dezelfde mate voor. Een aantal ziekten en plagen komt algemeen voor (kwaliteitsziekten). Voorbeelden hiervan zijn: Phytophthora, Rhizoctonia, Fusarium, schurft, zwartbenigheid, en een aantal virusziekten. Dergelijke kwaliteitsziekten mogen in beperkte mate in pootgoed voorkomen. Quarantaineziekten zoals aardappelmoeheid, ringrot en bruinrot mogen niet in pootgoed voorkomen. Eisen, waaraan pootgoed moet voldoen, worden per land vastgesteld. In EU-lidstaten moet het pootgoed tenminste aan de minimumeisen van de EU voldoen. Bij de pootgoedteelt in Nederland nemen vooral virusziekten en de bacterieziekten zwartbenigheid en stengelnatrot een belangrijke plaats in.

Veldkeuring

Pootgoedteelt mag alleen plaatsvinden op percelen die vrij zijn van het aardappelcysteaaltje. Om dit vast te stellen worden van alle percelen, bestemd voor de pootgoedteelt, grondmonsters genomen. Deze worden onderzocht op de aanwezigheid van cysten van het aardappelcysteaaltje.

De veldkeuring begint in de eerste helft van juni. Alle percelen worden tenminste driemaal te velde beoordeeld. Er wordt gelet op:

Virus- en bacterieziekten vormen een belangrijk onderdeel van de keuring. De NAK hanteert scherpe normen voor deze ziekten. In aanvulling op de visuele keuring kunnen telers hun stammen (PB1 t/m PB4) laten toetsen op virusziekten. Beoordeling op het juiste rastype is van groot belang.

Bewaking van het rastype vindt plaats door middel van een jaarlijkse beoordeling van monsters van 2-jarige stammen op het centraal stammenveld. Dit is een aanvulling op de veldkeuring.

Op basis van deze factoren stelt de NAK zogenaamde ontheffingsdata vast. Aan een tijdige loofvernietiging kan als regel een ontheffing voor nacontrole worden gekoppeld voor de klassen E, A en B. Nacontrole is voor de klassen PB, S en SE altijd verplicht. Dat geldt ook voor de lagere klassen van zogenaamde ‘symptoomloze’ rassen. Na loofvernietiging wordt scherp gelet op eventuele hergroei. Hergroei is zeer vatbaar voor virusinfecties.

Controle op virusziekten

Om over de gezondheidstoestand van een perceel meer zekerheid te krijgen wordt in aanvulling op de veldkeuring een laboratoriumonderzoek op virussen uitgevoerd. Dit onderzoek vindt plaats met PCR aan een monster van 200 knollen. Hiervoor wordt hetzelfde monster gebruikt dat wordt onderzocht op bruinrot en ringrot (zie hierna). In de virus-PCR worden 50 knollen per reactie samengevoegd. Een uitslag is dus gebaseerd op 4 reacties. Voor de classificatie is onderstaande tabel van toepassing.

Onderzoek op zwartbenigheid en stengelnatrot

Alle partijen van de klassen PB en S worden ook getoetst op de bacterieziekten zwartbenigheid en stengelnatrot (Pectobacterium spp. en Dickeya spp.). Dit onderzoek is een onderdeel van de maatregelen die een verbetering van de pootgoedkwaliteit tot doel hebben.

Toets op bruinrot en ringrot

Het ministerie van LNV is verantwoordelijk voor de controle op quarantaineziekten. Alle partijen pootgoed worden getoetst op bruinrot en ringrot. Het gaat jaarlijks om ongeveer 21.000 monsters van 200 knollen. De bemonstering en toetsing met de IF-methodiek wordt uitgevoerd door de NAK.

De uiteindelijke bevestiging van een besmetting en de daarop gebaseerde maatregelen zijn in handen van de NVWA. In Nederland geldt een verbod op beregening met oppervlaktewater. Deze maatregel moet het risico op een besmetting met bruinrot nog verder verkleinen. Naast de integrale toetsing op ringrot en bruinrot voert de NVWA, in nauwe samenwerking met de NAK, surveys uit om zeker te zijn dat het Nederlandse pootgoed vrij is van quarantaineziekten.